کاندیداهای وابسته به جریان تندرو این روزها باید در پیشگاه ملت پاسخگوی مسائلی باشند که پیش‌تر بی‌توجه به مطالبات مردم، درباره آنها اعلام موضع کرده بودند؛ آن زمان صریح و دستوری و به اتکای جایگاهی که در ساختار سیاسی کشور داشتند و امروز در آستانه انتخابات، مبهم و محتاطانه.
یکی از این مسائل که به حوزه فرهنگی – اجتماعی مرتبط می‌شود و همین جریان تندرو در مواجهه با آن رویکردی سیاسی- امنیتی داشت، موضوع «حجاب» بود؛ مسئله‌ای که رفتارهای افسارگسیخته و غیرقانونی نیروی موسوم به گشت ارشاد به بهانه آن انجام شد و آتش اعتراضات ۱۴۰۱ را برافروخت؛ لجبازی با مردمی که اجبار در حجاب را نمی‌پذیرفتند هم در لایحه حجاب و عفاف مجلس و طرح نور نیروی انتظامی تجلی یافت.
حالا اما هیچ‌یک از کاندیداهایی که حامیان بی‌چون و چرای این برخوردها بودند حاضر نیستند به صورت صریح اعلام کنند که اگر سکان امور کشور را به دست گیرند آیا همچنان به ماجرای گشت ارشاد، برخورد با معیشت مردم بر سر حجاب و جان کلام، شهروندآزاری سیستماتیک بر سر یک ماجرای فرهنگی – اعتقادی ادامه خواهند داد یا نه.
منتقدان این گروه اما این احتیاط کاندیداهای وابسته به جریان تندرو را نشانه آن می‌دانند که برخلاف ادعای همیشگی این گروه، «اکثریت مردم» موضوع گشت ارشاد و برخورد قهری با شهروندان بر سر حجاب را برنمی‌تابند و کاندیداهای مذکور هم از ترس ریزش رای خود در انتخابات پیش‌رو، راه احتیاط یا شاید هم «تقیه» در پیش گرفته‌اند.
مانند سعید جلیلی که از کلیدواژه مبهم و خالی از معنای «عمق راهبردی» برای بیان مواضع خود درقبال برخورد با بی‌حجابی یا کم‌حجابی استفاده کرده است. او شنبه ۲۶ خرداد در میزگرد فرهنگی شبکه دوم سیما با سوال مهمی از سوی حسین انتظامی، کارشناس برنامه مواجه شد. انتظامی از او پرسید: «در دولت شما اگر یک خانم بی‌حجاب یا کم‌حجاب در یک رستوران باشد و رستوران تعطیل شود و صاحب رستوران ضرر اقتصادی کند و مردم با هم درگیر شوند و عین ماجرا در یک تاکسی اینترنتی اتفاق بیفتد و سبب شود خودرو را به پارکینگ منتقل کنند؛ برای این اتفاق چه تدبیری دارید؟»
پاسخ جلیلی اما فاقد صراحت بود:«اگر عمق راهبردی را درک نکنیم سطح را هم درک نمی‌کنیم. نمی‌توانیم بدانیم این چه معنایی با آن دارد.»
انتظامی بار دیگر از او می‌پرسد:«حالا تا آن عمق راهبردی درک شود چه اتفاقی می‌افتد؟ مردم همین‌طور باشند؟»
پاسخ جلیلی این‌بار مبهم‌تر می‌شود:«اگر عمق راهبردی را درک کنیم آن موقع زن یک موضوع اصلی می‌شود اما نه در این مسئله‌هایی که این‌طوری تعریف می‌شود.»
قابل تأمل آنکه او دو روز پیش از حضور در این برنامه صراحتاً گفته بود:«در دولت من طرح نور (گشت ارشاد) حمایت خواهد شد، زیرا عمل به قانون است.»
به هر روی بعید است پاسخ مبهم جلیلی بتواند افکار عمومی درباره لزوم تداوم گشت ارشاد را اقناع کند. نه معنای راهبرد در این توضیح مشخص است و نه معنای عمق و سطح آن، آن‌هم درباره مسئله‌ای که سال‌هاست درباره آن کشمکشی شدید در جامعه وجود دارد و همه تلاش‌های ساختار سیاسی هم نتوانسته است کلیت جامعه را اقناع و به تبعیت از حجاب وادارد.
علیرضا زاکانی، دیگر نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری بود که در برنامه میزگرد فرهنگی درباره مقابله با حجاب صحبت کرد و البته به‌نوعی منکر حضور حجاب‌بان‌ها از سوی شهرداری شد. در این برنامه انتظامی از زاکانی پرسید که در زمان شما حجاب‌بان‌ها در مترو مستقر شدند؛ پس احتمالاً در سطح کشور هم همین رفتار را خواهید کرد. زاکانی اما پاسخ داد:«در خصوص حجاب‌بان‌ها اشتباه کردید ما حجاب‌بان نداریم. این چیزی که در رسانه‌ها تبلیغ می‌کنند غلط است. عده‌ای در حق ما ظلم کردند. یکسری فعالیت‌های مردمی انجام می‌گیرد که مبتنی بر قاعده امر به معروف است. آنها زیرمجموعه ما نیستند، مردمند. حتی دختر من هم کار ایجابی می‌کرد.»
در این اظهارات هم مشخص نیست منظور از کار ایجابی مدنظر زاکانی چیست؟ با این حال شهردار تهران در حالی منکر وجود حجاب‌بان‌ها به‌عنوان زیرمجموعه شهرداری می‌شود که ۱۱ اردیبهشت سال جاری در حاشیه نشست دولت درباره نقش شهرداری در موضوع ترویج فرهنگ عفاف و حجاب گفته بود:«شهرداری در این حوزه یک وظیفه قانونی و اخلاقی و شرعی دارد و آن نیز این است که بتواند محیط‌بانی کرده تا فضا به سمت بی‌عفتی و بی‌حجابی در جامعه گسترش پیدا نکند.»
جالب آنکه سوالات صریح کارشناس صداوسیما اما به مذاق عده‌ای از فعالان سیاسی و رسانه‌ای جناح تندرو خوش نیامد و آنها این سوالات را در راستای افزایش هزینه مواضع انقلابی کاندیداهای مدنظر خود توصیف کردند، در واقع اعتراف غیرمستقیم این افراد به رویکرد منفی مردم به مسئله گشت ارشاد و اجبار در حجاب.
رواداری به وقت منفعت
مریم زارعیان، جامعه‌شناس درباره ابهام‌گویی و پرهیز کاندیداهای اصولگرا از بیان نقش و مواضع خود در برخوردهای تند بر سر مسئله حجاب شهروندان به هم‌میهن می‌گوید:«مسئله گشت ارشاد در سال‌های اخیر حضور پررنگی در جامعه داشته و حتی در مواقعی به صحنه تقابل میان حاکمیت و مردم هم تبدیل شده است. اما علت اینکه برخی کاندیداهای اصولگرا منکر جانبداری خود از این برخوردها در مقطع زمانی فعلی می‌شوند آن است که برحسب تجربه اساساً ساختار سیاسی کشور در زمان‌هایی رواداری بیشتری را نسبت به سبک زندگی و به‌ویژه پوشش زنان از خود نشان داده است. مثلاً در زمان انتخابات یا در زمان راهپیمایی‌های مختلف که حضور اکثریت جامعه را می‌طلبد شاهد هستیم که نسبت به پوشش زنان رواداری صورت می‌گیرد.»
او معتقد است در حال حاضر کاندیداهای اصولگرا به این دلیل مسئولیت نقش خود در این برخوردها را نمی‌پذیرند که خودشان باور دارند اکثریت جامعه نسبت به این رویکرد نگاهی منفی داشته و آن را نمی‌پذیرد:«در واقع جامعه بر این باور است که برخورد با گشت ارشاد برای بهبود وضعیت جوانان قهرآمیزترین روشی است که می‌توان در پیش گرفت. دلیل ابهام‌گویی‌ها و انکارهای کاندیداهای اصولگرا درباره مسئولیت خود در این برخوردها آن است که آنها تمایلی ندارند در آستانه انتخابات روی موضوعی مانور دهند که جامعه نسبت به آن نگاهی منفی دارد.»
زارعیان تاکید می‌کند که برخی کاندیداهای اصولگرا در گذشته حتی از نگاه منفی مردم نسبت به گشت ارشاد در تبلیغات خود استفاده کرده و وعده ایجاد گشت ارشاد مدیران را داده‌اند تا در تقابل با گشت ارشادی قرار گیرد که نوجوانان و جوانان فاقد پست و مسئولیت را به دلیل نوع پوشش مورد توبیخ قرار می‌داد. به گفته زارعیان مسئله حجاب مطالبه بخشی از طرفداران اصولگرایان است و برای حفظ این گروه، کاندیداهای مذکور پس از پایان انتخابات دوباره بر مواضع قبلی خود بازمی‌گردند.
او می‌گوید:«مردم ما مردمی آگاه هستند و عملکرد گذشته افراد را مشاهده کرده‌اند. بنابراین انکار افرادی که حامی و نظریه‌پرداز گشت ارشاد بوده‌اند یا حجاب‌بان‌هایی که در زیرمجموعه تحت نظر آنها فعالیت کرده‌اند، نمی‌تواند در این واقعیت که مردم شاهد رویکرد آنها بوده‌اند و نسبت به آن مطلع هستند، تغییری ایجاد کند. به‌ویژه آنکه امروز مردم در فضای مجازی اخبار را به سرعت دریافت می‌کنند و هیچ کنش کوچکی از نظرها پنهان نمی‌ماند و به راحتی قابل انکار و کتمان نیست. این نوع انکارها تنها عدم صداقت منکران فعلی و مجریان دیروز را به مردم نشان می‌دهد.»
این جامعه‌شناس به تنوع سبک زندگی مردم در نقاط مختلف کشور هم اشاره می‌کند:«تا چند سال قبل که حجاب مسئله جامعه نبود، مردم ما با پوشش‌های مختلف و سبک زندگی مختلف در کنار هم زندگی می‌کردند و نوعی رواداری نسبت به یکدیگر داشتند اما به دلیل تغییراتی که در سال‌های اخیر رخ داد، مسئله حجاب پررنگ و به مسئله زنان تبدیل شد؛ به شیوه‌ای که زنان جوان ناچار به تقابل با این رویکرد شدند. پس از آنکه جامعه حساسیت ساختار سیاسی کشور را نسبت به موضوع حجاب مشاهده کرد آن را به ابزار کنش مدنی برای اعتراض به ناکارآمدی‌ها در عرصه‌های مختلف تبدیل کرد.»
او اضافه می‌کند:«در حال حاضر آنهایی که به دنبال رای نیمی از جامعه هستند که رویکردی متفاوت دارند، نمی‌توانند روی موضوع حساسیت‌برانگیزی تمرکز کنند که در گذشته خودشان نسبت به آن ایجاد حساسیت کرده‌اند. این طیف ناگزیرند در زمان‌هایی که به حضور این بخش از جامعه نیاز دارند مواضع متفاوتی را نسبت به زمانی اتخاذ کنند که از تاثیرگذاری این قشر احساس بی‌نیازی می‌کنند.»
این جامعه‌شناس معتقد است که امروز موضع مردم درباره حجاب در برابر ساختار حاکم تبدیل به نوعی لجبازی شده است. شهروندان به این شیوه اعلام می‌کنند که نمی‌توانید ما را مجبور کنید آنطور باشیم که شما می‌خواهید باشیم.
اصولگرایان و عمق اشتباهات راهبردی
ناهید خداکرمی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و عضو پنجمین شورای شهر تهران هم دراین‌باره به هم‌میهن می‌گوید: «اصولگرایان عادت دارند وقتی یک تصمیم، قانون و… آنها با مشکلی مواجه شود، نقش خود را در ماجرا انکار کنند. آنها این نگاه را به حوزه زنان هم دارند. وقتی متخصصان براساس مطالعات و مستندات خود به این گروه درباره آسیب‌زا بودن تصمیمات غیرقانونی مانند طرح نور یا مواردی مانند طرح صیانت هشدار دادند، نشنیدند و گویا تنها صدایی که می‌شنوند صدای افراد حلقه عقیدتی و همفکر پیرامون خودشان است. اما در بزنگاه‌هایی که به سایر مردم نیاز پیدا می‌کنند؛ آن‌هم مردمی که اکثریت جامعه را تشکیل داده و رویکردی متفاوت از این گروه دارند، مجبور به انکار می‌شوند. حتی می‌توان گفت از رویکردهای گذشته خود که مردمی نبوده است، پشیمان می‌شوند.»
او معتقد است به جز پزشکیان که پیش از کاندیداتوری به صراحت با طرح صیانت و طرح نور مخالفت کرده است و اخیراً هم این طرح را طرحی خوانده که مردم را به سمت سیاهی می‌برد، پنج کاندیدای دیگر حتی جمله‌ای در مخالفت با روند غیرقانونی در برخورد با زنان و واحد‌های تجاری که در ماه‌های گذشته جاری شده است سخن نگفته است. خداکرمی تاکید می‌کند، از اینکه این افراد مجبور به حاشا کردن تصمیمات خود شده‌اند خوشحال است:«این مسئله نشان می‌دهد، افراد مذکور و همفکران آنها خودشان هم به این نتیجه رسیده‌اند که تصمیماتی می‌گیرند که نه‌تنها نفعی برای فرهنگ‌سازی و زنان جامعه نداشته که آسیب‌زا هم بوده است. این گروه شعار خانواده‌محوری می‌دهند اما خانواده هیچ نقشی حتی در نوع پوشش فرزندانش ندارد و همه مسائل از بالا به جامعه دیکته می‌شود.»
او به اجرای طرح نور و فجایعی مانند پلمب کافه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی به دلیل مسئله حجاب هم اشاره می‌کند:«این مسائل ضرر بزرگی را به شهروندان وارد کرده است. شاید این انتخابات زودرس باعث شد که این گروه متوجه اشتباهات خودشان بشوند. امیدوارم آنها به عمق راهبردی اشتباهات‌شان در برخورد با زنان و در حوزه حجاب پی ببرند و متوجه باشند که وقتی نیروی انتظامی را که حافظ امنیت مردم است و باید در کنار آنها باشد به دلیل مسئله حجاب زنان در مقابل مردم قرار می‌دهند، باعث بدبینی مردم نسبت به این مهم‌ترین نیروی زحمتکش حافظ امنیت جامعه می‌شوند. این طیف از کلیدواژه‌هایی استفاده می‌کنند که گمان می‌کنند مردم قادر به درک آنها نیستند. همه می‌دانیم منظور آقای جلیلی از عمق راهبردی آن است که این‌گونه برخوردها باید همچنان جریان داشته باشد.»
خداکرمی تاکید می‌کند:«وقتی با شهروندان صحبت می‌کنید آنها می‌گویند که بعد از انتخابات این گروه همان اقدامات قبلی را برای رضایتمندی حلقه پیرامونی خود تکرار می‌کنند، زیرا مطلع هستند که پایگاه اجتماعی ندارند. اینکه بخشی از جامعه حاضر به مشارکت در انتخابات نیست و در مواردی به پزشکیان هم رای نمی‌دهد، به این دلیل است که این گروه تصمیم‌ساز و طرح نور به مطالبات مردم و تحلیل متخصصان گوش نمی‌دهند.»
او می‌گوید:«قالیباف مدیر اجرایی خوبی است اما به این موضوع توجه نکرد که تنها وظیفه مجلس قانون‌گذاری نیست بلکه نظارت بر اجرای قوانین هم هست. طرح نور و پلمب مغازه‌ها و نحوه برخورد با زنان بر سر حجاب، عدول از قوانین بوده است.امیدوارم این دوستان پاسخگوی سوالات مردم در حوزه زنان و به‌ویژه در بحث حجاب باشند.»
این فعال سیاسی اظهار می‌کند:«جای تأسف دارد که در زمان انتخابات بگویند که مردم عزیز هستند و ما اهل زور گفتن و اجبار نیستیم اما بعد از انتخابات بگویند حجاب خط قرمز ماست. این افراد حجاب را به کشمکشی میان رسانه‌های خارج از کشور و خودشان بدل کرده‌اند و در این میان مردم و به‌ویژه زنان و صاحبان کسب و کار متضرر و قربانی شدند.»
او معتقد است پیروزی پزشکیان به معنای پیروزی مردمی است که چنین شیوه‌هایی را نمی‌پسندند:«امیدواریم این انتخابات پایانی باشد بر مقابله با زنان جامعه و هر کس بتواند نوع پوشش و سبک زندگی خود را بر مبنای عرف خانواده انتخاب کند نه اینکه مسئله به آنها دیکته شود.»
به قلم: شادی مکی/هم‌میهن
